Najbliższa XXXVII Konferencja - 20-23 października 2024 r. w Zakopanem
 |
strona główna > poprzednie konferencje > XXI Konferencja
XXI Konferencja Zakopane 2007 Patronat honorowy:
Komitet Problemów Energetyki PAN Patronat medialny:
Na temat: Paliwa dla energetyki - rynki i technologie
Spis referatów XXI Konferencji
Streszczenia referatów
Wpływ dokładności wzbogacania w zakładach przeróbczych na wyniki ekonomiczne kopalń węgla kamiennego SŁOWA KLUCZOWE: węgiel kamienny, dokładność wzbogacania, efekty ekonomiczne W pracy przeprowadzono analizę skutków ekonomicznych wzbogacania miałów węgli koksowych w osadzarkach. Na podstawie danych (krzywe wzbogacalności) pochodzących z pięciu kopalń obliczono spodziewane rezultaty wzbogacania w warunkach przemysłowych. Wykorzystano dziewięć założonych teoretycznie współczynników dokładności rozdziału (rozproszenie prawdopodobne). Wyznaczono krzywe wzbogacania, a następnie wyliczono wychody koncentratów przy różnych wartościach rozproszenia prawdopodobnego zakładając, że koncentraty zawierać będą 9% popiołu. Im gorsza była dokładność rozdziału tym niższe były wychody, a więc zmniejszała się ilość produktu handlowego. Pokazano wielkości wpływów ze sprzedaży węgla zależnych od dokładności wzbogacania. Impact of accuracy of coal beneficiation in preparation plants on coal mines' economic results KEY WORDS: hard coal, accuracy of coal beneficiation, economic effects Economic results of beneficiation of coking coal fines in jigs have been analysed in the paper. Basing on data (washability curves) from five coal mines, the expected effects of beneficiation process in industrial conditions have been calculated. In calculation, nine theoretically assumed coefficients of separation accuracy (probable errors) have been applied. Washability curves and concentrate's yield at different probable error levels have been determined, assuming that concentrates content 9% of ash. The worse accuracy of separation, the lower yield was, and therefore - the lower volume of commercial product. Sale on returns depending on accuracy of coal beneficiation has been shown. Nowe technologie wykorzystania pierwotnych stałych nośników energii SŁOWA KLUCZOWE: Czyste Technologie Energetyczne, Zeroemisyjne technologie energetyczne, Układy gazowo-parowe zintegrowane ze zgazowaniem węgla W artykule przedstawiono główne tendencje w rozwoju energetyki węglowej. Główną przesłanką ich ewolucji jest postulat ograniczenia emisji CO2. Dekarbonizacja energetyki jest obecnie najpoważniejszym wyzwaniem ekologicznym i gospodarczym dla UE i Polski. New energy technologies based on the solid primary energy carriers KEY WORDS: Clean Coal Technology, Zero- emissions Energy Technologies(ZET's), Integrated Gasification Combined Cycle(IGCC) In the paper the main development tendency of coal energy technologies has been presented.The major postulate of the evolution of them is CO2 reduction issue.Decarbonisation of the energy industry is becoming of greatest ecological and economical challenge for EU and Poland also. Wpływ realizacji rządowego programu restrukturyzacji górnic-twa węgla kamiennego w latach 2004-2006 na zmiany wielkości zasobów operatywnych (wg stanu na 31.12.2005 r.) SŁOWA KLUCZOWE: Węgiel kamienny, restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego, zasoby węgla kamiennego, żywotność kopalń W związku z akcesją Polski do UE polskie górnictwo węgla kamiennego musiało dostosować swoje plany restrukturyzacyjne tego sektora do wymagań unijnych. W programie restrukturyzacji na lata 2004-2006 określono, które kopalnie będą nadal funkcjonować, które zostaną połączone, a które zamknięte. W związku z tym znacznej redukcji uległa baza zasobowa kopalń czynnych. W artykule dokonano analizy wielkości zasobów operatywnych podmiotów produkcyjnych sektora w w/w okresie oraz przewidywanej żywotności kopalń i spółek węglowych w oparciu o te zasoby i wydobycie poszczególnych kopalń. The influence of the government`s restructuring program for the coal mining industry restructuring between 2004 and 2006 on changes in efficient resources size ( according to condition dated 31 december 2005) KEY WORD: coal mine, coal mine industry restructuring, coal mine resources, mines` lifespan On account of Polish accession to European Union Polish coal mining industry had to adjust its restructuring plans to meet EU standards. The restructuring program for years 2004-2006 determined which coal mines would still work, which would be joined and which would be closed. Due to this program the resources base of working mines underwent considerable reduction. The article analysis the changes in efficient resources size related to production subjects of coal mining industry between 2004 and 2006. The article examines predictions about mines` lifespan and coal mine companies pursuant to the resources and output of individual coal mines. Wykorzystanie toru w energetyce jądrowej SŁOWA KLUCZOWE: tor, uran, reaktor jądrowy, paliwo jądrowe Obecnie stosowane technologie w energetyce jądrowej wykorzystują głównie, jedyny występujący w przyrodzie, izotop rozszczepialny - U235. W naturalnym uranie izotop ten stanowi 0,72% ogólnej masy uranu. Pozostała część to nierozszczepialny neutronami termicznymi izotop U238. Wprawdzie niewielka ilość tego izotopu, pod wpływem neutronów, ulega przekształceniu w rozszczepialny izotop Pu239, ale w rezultacie tylko około 1% wydobywanego ze środowiska uranu ulega rozszczepieniu i jest wykorzystywana do wytwarzania energii. Reszta idzie do odpadów. Jest to rozrzutna gospodarka tym surowcem energetycznym. Możliwość wykorzystania nierozszczepialnego izotopu U238 do wytwarzania rozszczepialnego izotopu Pu239 i Pu241 zwiększy zasoby energetyczne uranu ponad pięćdziesiąt razy. Jeszcze większe zasoby energetyczne są zawarte w torze. Pod wpływem neutronów powstaje z toru rozszczepialny izotop U233. Wykorzystanie toru jako materiału paliworodnego pozwoli zwiększyć zasoby energetyczne paliw jądrowych ponad stukrotnie w porównaniu do zasobów uranu wykorzystywanych w obecnych technologiach. Wykorzystanie zarówno U238 jak i Th232 w energetyce jądrowej wymaga zastosowania nowych technologii reaktorów energetycznych - reaktorów, w których przeprowadzano by procesy jądrowe wytwarzające z materiałów paliworodnych paliwo jądrowe. Są to w przypadku wykorzystania U238 reaktory powielające na neutronach prędkich - FBR (Fast Breeder Reactor). W przypadku wykorzystania toru procesy te mogą być prowadzone w odpowiednio przystosowanych do tych celów reaktorów wykorzystujących neutrony termiczne: lekkowodnych (PWR i BWR), reaktorach ciężkowodnych (PHWR-CANDU) oraz w budowanych obecnie reaktorach wysokotemperaturowych. W pracy przedstawiono podstawowe informacje o reakcjach jądrowych prowadzących do uzyskania izotopów rozszczepialnych w procesie naświetlania toru neutronami w reaktorze energetycznym, własności tych izotopów jako paliwa jądrowego, wykorzystanie toru w cyklach paliwowych reaktorów energetycznych oraz zalet i utrudnień w realizacji tego zamierzenia. Application of thorium in the nuclear power KEY WORDS: thorium, uranium, nuclear reactor, nuclear fuel. Present-day nuclear power reactors are based mainly on U235 fission for power generation. The abundance of this isotope is only 0,72% in natural uranium, the rest is U238 isotope, non fissionable by thermal neutrons. The small amount of fission takes place in fissionable isotope Pu239 which was created during irradiation of U238 by neutrons. Finally, only about 1% of uranium extracted from environment is used in fission processes and is used for energy generation. The remains go to wastes. This way most of nuclear material is dissipated. Possibility of effective use of non fissionable isotope U238 to generate fissionable isotopes Pu239 and Pu241 will enlarge world energy resources of the uranium over fifty times. Much greater energy-resources are contained in thorium. Irradiation of thorium with neutrons leads to fissionable U233 production. Application of these processes for energy generation will enlarge the world nuclear energy resources more then hundredfold. The utilization both U238 and/or Th232 in the nuclear power generation demands use of new technologies of power reactors - reactors in which the "fertile" materials as U238 or Th232 can be transformed into fissile isotopes Pu239, Pu241 and U233. In case of U238 use for plutonium generation the breeder reactor with high energy neutrons FBR (Fast breeder reactor) can be used. In case of thorium fuel cycle, in which U233 isotope created is, the slightly modified power reactors (e.g. PWR, BWR, CANDU) can be used. The presented paper gives the basic information about nuclear reactions which lead to generation of fissionable isotopes by irradiation of thorium or depleted uranium (uranium with lover concentration of U235- mostly 0,2%) with neutrons in power reactors, properties of these isotopes as a nuclear fuel, experience with up to date use of thorium in power reactors and benefits and challenges of such technology. Produkcja paliw silnikowych z węgla poprzez zgazowanie i syntezę Fischera-Tropscha SŁOWA KLUCZOWE: węgiel, zgazowanie, synteza, paliwa silnikowe W artykule omówiono technologie produkcji paliw silnikowych syntezą Fischera-Tropscha z gazu syntezowego ze zgazowania węgla. Przedstawione rozwiązanie technologii produkcji paliw silnikowych przyjęto dla warunków polskich (wybór technologii zgazowania węgla, parametry węgla przyjęte do obliczeń). Scharakteryzowano także stan rozwoju reaktorów do syntezy paliw silnikowych z gazu ze zgazowania węgla. Przedstawiono zarys koncepcji technologicznej produkcji paliw płynnych w skali przerobu około 6 mln ton/rok węgla dla warunków krajowych. Coal gasification and Fischer-Tropsch synthesis for liquid fuels production KEY WORDS: coal, gasification, synthesis, liquid fuels The paper presents the technologies for liquid fuels production based on coal gasification and Fischer-Tropsch synthesis. The presented technology was considered for the liquid fuel production in Polish conditions such as technology of coal gasification and the properties of coal. The state-of-the-art for coal gasification based liquid fuel production technology development was characterized. The outline of the process concept for liquid fuels production plant of 6 million tons of coal/a consumption for Polish conditions was presented and discussed. Układy energetyczne wykorzystujące metan z odmetanowania kopalń JSW SA jako element lokalnego rynku energii SŁOWA KLUCZOWE: metan pokładów węgla, skojarzone układy energetyczne, lokalny rynek energii. Referat rozpoczynają informacje o JSW S.A. i SEJ S.A. Następnie na przykładzie zrealizowanych układów: trójgeneracyjnego w EC "Pniówek" (produkcja energii elektrycznej, ciepła i "chłodu") oraz kogeneracyjnego w EC "Suszec" (produkcja energii elektrycznej i ciepła) omówiono efekty uzyskane dzięki wykorzystaniu w silnikach gazowych metanu z odmetanowania kopalń JSW S.A. Przedstawiono dane techniczne układów i stopień pokrycia potrzeb kopalni produkcją z układów skojarzonych. Cogeneration power system utilizing methane from the mines of Jastrzębie coal company as an element of local energy market KEY WORDS: coalbed methane, cogeneration power system , local energy market. The paper starts with information on JSW SA and SEJ SA. On the basis of completed trigeneration system (electricity, heat and cooling) in EC "Pniówek" and generation system (electricity and heat production) in EC "Suszec" the paper describes results obtained from using of methane from demethanization as a fuel for gas engines. The technical data of those systems and rate of coverage of coal mine energy demand by the cogeneration systems are also presented. Koszty stałe i zmienne pozyskania węgla kamiennego jako element zarządzania produkcją SŁOWA KLUCZOWE: kopalnia, stopień dźwigni operacyjnej, próg rentowności W artykule przedstawiono pojęcie stopnia dźwigni operacyjnej kopalni, które - podobnie jak próg rentowności kopalni - opisuje stan w jakim ta kopalnia pracuje w aktualnych warunkach. Wyprowadzono wzory pozwalające na szybkie wyznaczenie stopnia dźwigni operacyjnej w kopalni oraz przedstawiono przykład zastosowania tej wielkości do oceny zmiany wyniku ze sprzedaży węgla przy alokacji dodatkowej sprzedaży węgla. Podano fizyczne ograniczenia funkcjonowania kopalni oraz przedstawiono zależności stopnia dźwigni operacyjnej od wielkości sprzedaży oraz od wyniku ze sprzedaży Fixed and variable costs of coal production as an element of coal production management KEY WORDS: coal mine, degree of operational leverage, break even point The paper defines the notion of Degree of Operational Leverage (DOL) for coal mine that - similar as the Break Even Point (BEP) - describes the state in which coal mine currently works. The formulas are derived that allow for a quick evaluation of the degree of operational leverage in coal mine. An example of application of the notion for assessment changes of result from coal sale during allocation of additional coal sale is shown. The physical constrains of coal mines functioning are given. The dependencies of degree of operational leverage from coal sale and from result on coal sale are drawn. Optymalizacja zagospodarowania sedymentu węglowego - technologia brykietowania sedymentu SŁOWA KLUCZOWE: sedyment z wirówek odwadniających węgiel, brykietowanie sedymentu, spalanie sedymentu Wdrożenie skutecznego sposobu odwodnienia koncentratów flotacyjnych i innych frakcji ziarnowych węglowych za pomocą wirówek, z jednej strony uprościło proces i obniżyło koszty odwadniania węgli, z drugiej strony spowodowało powstawanie bardzo drobnych frakcji ziarnowych tak zwanych sedymentów. W zależności od stosowanych rozwiązań gospodarki wodno-mułowej, sposób zagospodarowania sedymentów w poszczególnych kopalniach jest różny. W znaczącym zakresie sedymenty są deponowane w osadnikach mułowych. Specyfika fizykochemiczna sedymentów predysponuje je do wykorzystania jako paliwa. Niestety duże zdyspergowanie w znacznym stopniu ogranicza zastosowanie ich jako paliwa (pylenie, trudności magazynowania, ograniczone możliwości zastosowania). Na podstawie przeprowadzonych studiów i badań, za optymalne uznano metody zagospodarowanie poprzez ich brykietowanie i tworzenie suspensji wodno-węglowych. Ze względu że sedyment nie tworzy pełnego stosu ziarnowego, scalanie ich w procesie granulowania i brykietowania jest utrudnione. W wyniku prowadzonych badań i prób oraz doboru spoiw zoptymalizowano technologię brykietowania sedymentu i uzyskiwania kawałkowego paliwa przydatnego do opalania kotłów rusztowych oraz pieców średniej i małej mocy. Technologia została wdrożona w skali przemysłowej. Optimization of coal sediment utilization - sediment briquetting technology KEY WORDS: sediments from coal dewatering centrifuges, sediment briquetting, sediment combustion. Implementation of an efficient method for dewatering flotation concentrates and other coal grain fractions by means of centrifuges, on the one hand, simplified the process and lowered the costs of coal dewatering and, on the other hand, gave rise to formation of very fine grain fractions, so called, sediments. The way of sediment utilization in each particular coal mine differs, depending on applied solutions for water-slurry management. To large extent the sediments are deposited in sediment traps. Physical-chemical specifics of sediments predisposes them to be used as fuels. Unfortunately, a considerable dispergation significantly restricts their application as such (e.g. dusting, storage problems, limited possibilities of use). Basing on the conducted studies and research work, the optimal acknowledged method is the management by way of their briquetting and creating water-coal suspensions. As the sediments do not constitute a full grain heap, their agglomeration during granulation process and briquetting makes a problem. The accomplished research work, tests and binding agents' selection resulted in a technology for sediment briquetting and reclaiming of lump fuel for grate boilers as well as low and medium power furnaces. The technology has been implemented for industrial use. Formuły indeksacyjne dla cen węgla brunatnego SŁOWA KLUCZOWE: węgiel brunatny, formuły cenowe, indeksacja cen W referacie przedstawiono propozycje formuł indeksacyjnych dla cen węgla brunatnego dla układów kopalnia-elektrownia. Formuły indeksacyjne mają wskazać, jak powinna się zmienić cena węgla wraz z upływem czasu oraz jakie czynniki powinny mieć na to wpływ? Zaproponowano kilka rozwiązań, wychodzących zarówno z punktu widzenia producentów, jak i odbiorców węgla. Rozważono wpływ takich czynników jak: udział kosztów stałych i zmiennych w kopalni, inflacja, ceny energii elektrycznej, udział kosztów zakupów węgla w koszcie wytwarzania energii elektryczne, ilość zużywanego paliwa na jednostkę wytworzonej energii itp. Formulas for indexing brown coal prices KEY WORDS: brown coal, price formulas, price indexing Paper presents proposals of formulas for indexing brown coal prices in the complex: coal mine - power plant. Indexing formulas show, how the coal price should change with time and what factors impact the change. Some solutions have been proposed, taking into consideration both coal producers' and consumers' point of view. Following factors have been considered: share of fixed and variable costs in coal mine, inflation rate, electricity prices, share of coal costs in electricity generation costs, rate of fuel consumption per unit of energy produced etc. Aspekty ekologiczne procesu zgazowania paliw SŁOWA KLUCZOWE: zgazowanie paliw i odpadów, produkty uboczne i odpady ze zgazowania paliw. Procesy zgazowania paliw z tytułu zachodzących procesów wysokotemperaturowych i stosowanych procesów oczyszczania i przeróbki gazu umożliwiają nie tylko odzyskiwanie i uzyskiwanie ciepła, ale również gazu syntezowego i wodoru dla chemii i energetyki oraz stosunkowo łatwej separacji i sekwestracji dwutlenku węgla. Zagraniczne doświadczenia wskazują, że poprzez właściwy dobór reaktora zgazowującego, wsadem mogą być nie tylko konwencjonalne paliwa, ale także biomasa; odpady rafineryjne, z górnictwa węgla, komunalne itp. Ponadto, wysokie temperatury umożliwiają likwidację odpadów niebezpiecznych. Powstające w procesie odpady stałe w zależności od temperatury zgazowania przyjmują postać żużla spieczonego (popiół denny) lub topionego. Żużel topiony w przeciwieństwie do popiołu dennego, praktycznie niezależnie od zgazowywanego paliwa, w wyniku wetryfikacji stanowi materiał neutralny dla środowiska o dużych możliwościach zagospodarowania. Występujące zanieczyszczenia stałe i ciekłe w gazie, po oddzieleniu zazwyczaj są zawracane do reaktora i podlegają procesowi zgazowania a część mineralna przechodzi do żużla. Związki siarki natomiast są redukowane do siarki. W zależności od przyjętego modelu przeróbki, z gazu syntezowego może być wydzielany dwutlenek węgla i wodór. Odzysk ciepła z gazu syntezowego i z jego spalania w układzie gazowo-parowym decyduje o wysokiej sprawności procesu i minimalizacji emisji wszelkich zanieczyszczeń do środowiska. Ecological aspects of fuel gasification process KEY WORDS: gasification of fuels and wastes, by-products and wastes from fuel gasification Fuel gasification process, due to proceeding high-temperature processes as well as the applied cleaning and processing of gas, enables the recovery and acquisition not only of heat but also of syngas and hydrogen for chemical and power industries, and it makes carbon dioxide separation and sequestration comparatively easy. The experiments carried out abroad indicate that through the right choice of gasifying reactor its charge can be composed not only of conventional fuels but also of biomass, refinery wastes, coal mining wastes, municipal refuse etc. Moreover, high temperatures enable the eliminated of hazardous waste. Solid wastes forming during the process, depending on gasification temperature, assume the shape of either bottom ash or slag. As a result of vitrification, slag, unlike bottom ash, is an ecologically neutral material with a considerable utilization potential, practically irrespective of gasified fuel. Solid and fluid impurities in gas, after their separation, are recycled to the reactor to be submitted to gasification process. Their mineral part is changed into slag, whereas sulfur components are reduced to sulfur and then, possibly, oxidized to sulfuric acid. Depending on an accepted processing model, there can be separated carbon dioxide and hydrogen from the synthesis gas. Heat recuperation from synthesis gas and from its combustion in gas-steam cycle results in high efficiency of the process and minimization of environmental pollution. Niektóre aspekty ponownego zagospodarowania wybranych złóż zlikwidowanych kopalń węgla kamiennego w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym SŁOWA KLUCZOWE: węgiel kamienny, złoże, likwidacja kopalń, zasoby, zagospodarowanie złóż Artykuł prezentuje proces transformacji górnictwa węgla kamiennego w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym od roku 1989, który związany był m.in. z likwidacją ponad 30 kopalń w tym regionie. Omówione są zmiany bazy zasobowej związane ze wspomnianą likwidacją kopalń. Zaprezentowano podstawowe dane na temat stanu technicznego zlikwidowanych kopalń w kontekście wykorzystania pozostałej infrastruktury dla celów ponownego zagospodarowania złóż. W końcowej części przedstawiono ocenę perspektyw ponownego zagospodarowania złóż zlikwidowanych kopalń, biorąc pod uwagę możliwości techniczne i przestrzenne oraz wielkość pozostawionych w złożach zasobów. Spośród ośmiu wyselekcjonowanych złóż, za najbardziej perspektywiczne uznano złoże Dębieńsko, perspektywiczne - złoże Morcinek, a mało perspektywiczne - złoża Żory i Jan Kanty. W przypadku pozostałych złóż perspektyw ich ponownego zagospodarowania praktycznie brak. Some aspects of redevelopment of selected hard coal deposits of in abandoned mines in the Upper Silesian Basin KEY WORDS: hard coal, deposit, mine liquidation, reserves, deposit development The paper presents the process of transformation of hard coal mining in the Upper Silesian Basin since 1989, connected with liquidation of over 30 hard coal mines in this area. It gives some details on changes of hard coal reserves connected with such liquidation. Paper presents basic data on the technical state of abandoned mines in the context of potential use of existing infrastructure for deposits' redevelopment. Finally, some appraisal of perspectives of redevelopment of hard coal mines in abandoned mines is given, which takes into account technical and spatial possibilities, as well as amount of reserves left in abandoned deposits. Form among eight deposits being selected, Dębieńsko deposit is recognized as the most perspective for redevelopment, Morcinek deposit as perspective one, while Żory and Jan Kanty as low perspective ones. In case of other abandoned deposits, there is a lack of possibilities of their redevelopment. Liberalizacja rynku energii elektrycznej a zużycie węgla w sektorze elektroenergetycznym - ujęcie modelowe SŁOWA KLUCZOWE: liberalizacja rynku energii elektrycznej, węgiel kamienny, modelowanie matematyczne W artykule opisano model matematyczny do ilościowej oceny wpływu liberalizacji rynku energii elektrycznej na zużycie węgla kamiennego w sektorze elektroenergetycznym. Przedstawiono ogólnie najważniejsze modele opracowane dla potrzeb długoterminowego prognozowania rozwoju sektora paliwowo-energetycznego. Następnie opisano koncepcję odwzorowania relacji występujących pomiędzy sektorami: dostawców paliw do produkcji energii elektrycznej i elektroenergetyką, wraz z ich matematycznym ujęciem w modelu. W dalszej części artykułu przedstawiono scenariusze badawcze, przeprowadzono analizę wyników obliczeń oraz zaprezentowano najważniejsze wnioski. Electricity market liberalization and coal consumption in energy sector - modelling approach KEY WORDS: electricity market liberalization, hard coal, mathematical modelling The paper presents mathematical model for quantitative analysis of the impact of electricity market liberalisation on coal consumption in the energy sector. The most important models for the prognosis of long term development of energy sector were presented. The relations between electricity sector and primary energy suppliers with the mathematical representation were described. The model was implemented in GAMS system. To determine the impacts of electricity market liberalisation two base scenarios (LIB and MON) and several additional scenarios were implemented. Basing on the results of model calculations for different scenarios the impact of electricity market liberalisation on coal consumptions in the energy sector was estimated. The paper ends with main conclusions. Mechanizmy wspierania rozwoju wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych SŁOWA KLUCZOWE: rynki paliw i energii, konkurencja, technologie energetyczne, polityka energetyczna W referacie przedstawiono przykłady rozwoju konkurencji w obszarze paliw i energii, stymulowane mechanizmami regulacyjnymi, a dotyczący przede wszystkim odnawialnych i skojarzonych źródeł energii. Źródła takie są najczęściej budowane w oparciu o technologie o niewielkich mocach jednostkowych i wysokich kosztach wejścia na rynek, a rozwój konkurencji technologicznej przyjmuje w ich przypadku postać mechanizmów wsparcia publicznego dla nowych rodzajów elektrowni. Omówiono także główne elementy związane z budowaniem skutecznych systemów wsparcia publicznego na rzecz nowych technologii energetycznych oraz przedstawiono charakterystykę istniejących systemów oraz skutki ich stosowania na przykładzie energetyki wiatrowej i słonecznej. Pokazano i omówiono również modelowanie rozwoju rynku konkurencyjnego, na którym mechanizmy wsparcia publicznego mogą być skutecznie stosowane. Influence of regulation on market competitiveness in the sector of fuels and energy KEY WORDS: markets of fuels and energy, market competitiveness, energy technologies, energy policy The paper deals with development of market competition in energy and fuels sector, which is supported by regulation and affects mainly renewable and combined heat and power technologies. Such technologies are most commonly built as small- and medium-capacity sources of energy, and thus having very high investment costs. Development of technological competition in case of these new types of power stations is nowadays shaped by public support mechanisms. Main elements of European public support mechanisms in market regulation with their characteristics and examples of effects in case of wind and photovoltaic power are generally discussed. A discussion is extended by a description of modeling techniques to analyze future development of energy markets with support mechanisms and new power technologies broadly available. Możliwości wydobywcze branży węgla brunatnego w Polsce po 2025 roku SŁOWA KLUCZOWE: węgiel brunatny, prognoza, złoża perspektywiczne W artykule przedstawiono możliwości wydobywcze kopalń węgla brunatnego w obecnie czynnych regionach i charakterystykę perspektywicznych złóż węgla brunatnego w Polsce, oraz zaprezentowano możliwość ich zagospodarowania na potrzeby energetyki, przedstawiając jej rozwój w oparciu o to paliwo na okres 50-100 lat. Analiza dotyczy strategicznych złóż perspektywicznych Legnica i Gubin-Mosty oraz Złoczew. Production Possibilities of Brown Coal Industry in Poland after 2025 KEY WORDS: brown coal, forecast, perspective deposits The paper presents the production possibilities pf brown coal mines in currently operating mining regions. The characteristic of perspective reserves of brown coal as well the possibilities of their opening for the purpose of energy sector are described. The analysis concerns the perspective reserves Legnica, Gubin-Mosty and Złoczew and shows their possible development in the aspect of power sector development in the next 50 - 100 years. Zanieczyszczenie gleby związkami rtęci w zasięgu oddziaływania konwencjonalnej elektrowni na paliwo węglowe SŁOWA KLUCZOWE: elektrownie węglowe, emisja zanieczyszczeń, opad pyłu, środowisko gruntowe, zanieczyszczenie rtęcią Rtęć związana w środowisku glebowym pochodzi w znacznym stopniu z przemysłowych ognisk zanieczyszczeń, wśród których dominują procesy spalania różnego rodzaju paliw konwencjonalnych. W pracy przedstawiono wyniki badań zanieczyszczenia rtęcią gleb w otoczeniu konwencjonalnej elektrowni na paliwo węglowe. Opróbowano tereny położone wokół jednej z najstarszych polskich elektrowni "Siersza". Elektrownia ta przez wiele lat wykorzystywała niskogatunkowe zasiarczone węgle z pobliskiej kopalni "Siersza". W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że podwyższony poziom rtęci występuje w próbkach pobieranych na kierunkach zgodnych z lokalnymi kierunkami wiatrów, w strefach oddalonych od emitora co najmniej 2 - 3 km. Bezpośrednio w pobliżu emitorów elektrowni zanieczyszczenie rtęcią było niewielkie. Poziom ogólnego zanieczyszczenia rtęcią badanych gruntów nie przekracza wartości dopuszczalnych. Wykonane badania udowodniły że zanieczyszczenie rtęcią wokół elektrowni węglowej jakkolwiek jest wyraźnie widoczne, to jednak nie obserwuje się przekroczenia wartości dopuszczalnych zawartości rtęci w glebach. Wyniki badań nie potwierdzają więc niektórych sugestii literaturowych o znacznym zanieczyszczeniu rtęcią w wyniku emisji spalin z elektrowni opalanych węglem kamiennym. Soil contamination by mercury compounds in influence zone of coal-based power station KEY WORDS: coal-based power stations, emission of pollutants, dust-fall, soil, pollution by mercury Mercury, bounded in soil, comes in considerable grade from industrial sources, among which the firing processes of different kinds of conventional fuels predominate. The paper presents the results of investigations soils contamination by mercury in surroundings of conventional coal-based power station. The investigation covered the area around the one of the oldest Polish power stations "Siersza ". For many years this power station was using poor-quality coals from neighbouring coal mine "Siersza ". As a result of research it was found that the increased concentration of mercury appears in soil samples taken from the places laying on directions compatible with local directions of the winds, and at least 2-3 km distant from emitters. In the immediate proximity of the power station's emitters, the mercury pollution was small. General pollution level of examined soils by mercury does not exceed the admissible values. The research proved that around that power station the contamination by mercury was noticeable, however the mercury content in soil exceeding the permissible standards was not observed. The results of investigations do not confirm therefore some literature suggestion about considerable contamination by mercury resulting from flue gas emissions from coal-based power stations. Podziemne magazynowanie gazu jako element systemu bezpieczeństwa energetycznego i rynku gazowego SŁOWA KLUCZOWE: podziemne magazynowanie gazu, bezpieczeństwo energetyczne, W artykule zaprezentowano zagadnienia związane z podziemnym magazynowaniem gazu ziemnego. Zdecydowana większość państw europejskich uzależniona jest od dostaw gazu ziemnego z importu. Zwiększa to znaczenie podziemnych magazynów gazu, jako kluczowego elementu systemu gazowniczego, optymalizującego jego pracę, zapewniającego równoważenie sezonowych wahań popytu oraz będących zabezpieczeniem w przypadku nagłego przerwania dostaw. Zmienia się rynek usług magazynowania w Europie, z zamkniętego i kontrolowanego przez państwa i duże koncerny w kierunku modelu wolnorynkowego, na co szczególny nacisk kładzie Unia Europejska. W związku z tym należy oczekiwać również powstania rynku komercyjnych usług magazynowania w Polsce, podobnie jak dzieje się to w innych krajach UE. W Polsce istnieje pilna potrzeba rozbudowy istniejących pojemności magazynowych. Wynika ona ze zmian prawnych, zakładających utrzymywanie przez przedsiębiorstwa importujące gaz rezerw tego surowca w docelowej wielkości 30 dni średniego importu, z prognozowanego wzrostu zużycia gazu ziemnego oraz nieuchronnej liberalizacji rynku. W Polsce znajduje się wiele struktur geologicznych, które można wykorzystać do budowy, zarówno dużych, jak i niewielkich, lokalnych PMG. Szacunkowe obliczenia pokazują, że ceny, które mogłyby być oferowane przez komercyjne PMG w Polsce będą konkurencyjne na rynku europejskim pod warunkiem zapewnienia wykorzystania zainstalowanych pojemności czynnych. Underground gas storage as a element of energy safety system and gas market KEY WORDS: underground gas storage, energy safety In this article issues connected with underground gas storage (UGS) are presented. Most of European countries are dependent on natural gas import. This situation increases the importance of underground gas storage as a key part of natural gas delivery system, which optimizes its functioning, balances seasonal differences between demand and supply and is protection in the case of sudden suspension of gas import. The underground gas storage market in Europe is changing and becomes more liberalized. It will cause a change in polish gas market, where commercial services of underground gas storage will appear. There is an urgent need for increasing underground gas storage capacities in Poland. It arise due to law changes, forecasts of gas consumption and inevitable liberalization of gas market. Fortunately there are many geological structures which may be used for constructing new underground gas storage facilities. Korzyści ekonomiczne z handlu uprawnieniami do emisji CO2 przy spalaniu w energetyce zawodowej mieszanek węgla z komponentami organicznymi SŁOWA KLUCZOWE: ekonomia - kocioł - emisja - studium W artykule tym przedstawiono metodę analizy oraz przykładowe wyniki obliczeń efektów ekonomicznych wynikających z możliwości handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla przy spalaniu przez energetykę zawodową mieszanek paliwowych węgla i biokomponentów. Obliczenia wykonano dla wybranych biokomponentów, zmiennego udziału biokomponentów w mieszance paliwowej oraz zmiennej ich wilgotności - w przeliczeniu na 1 GJ energii użytkowej. Economic benefits of trade of carbon dioxide emission rights at the combustion of coal mixtures with organic components in professional energetic KEY WORDS: economy - boiler - emission - study The article presents a method of analysis and the results of exemplary calculations of economic effects resulting from the possibility of trade of carbon dioxide emission rights at the combustion of fuel mixtures of coal and biocomponents by the professional power engineering. The calculations were carried out for selected biocomponents, changeable share of biocomponents in the fuel mixture and their changeable moisture - in terms of 1 GJ of usable energy. Przegląd systemów zabezpieczających środowisko gruntowo-wodne przed wyciekami olejów elektroizolacyjnych z transformato-rów w kontekście wymogów prawnych SŁOWA KLUCZOWE: transformator, olej elektroizolacyjny, zanieczyszczenia w gruntach. Transformatory olejowe projektowane są dla centrów zasilania, podstacji energetycznych i sieci. Istnieje jednak ryzyko skażenia środowiska gruntowo-wodnego związanego z wyciekami płynów elektroizolacyjnych [Kucharska 2007]. Sposób eliminacji skażenia gruntu pod transformatorami mocy na stacjach wysokich napięć poprzez pełne odizolowanie wyciekającego oleju, jest podstawowym problemem przedsiębiorców. Wymaga ono, bowiem zastosowania sprawnego systemu ujmowania ewentualnych wycieków oleistych, ich gromadzenia i separacji w obiektach już istniejących, będących w eksploatacji. Prawodawstwo Polskie oraz Unii Europejskiej wymaga, aby przedsiębiorstwa oddziaływujące na środowisko, respektowały obowiązujące standardy ochrony środowiska wraz z obowiązującymi unormowaniami prawnymi w zakresie m.in. gospodarki odpadami, gospodarki wodno - ściekowej, ochrony powietrza. Stąd niezwykle istotnym jest poszukiwanie rozwiązań eliminujących możliwość zanieczyszczenia środowiska. Review of water-soil protection systems from electro isolating oil leaks from electrical power transformers in law aspects KEY WORDS: transformer, electro isolating oils, pollution in soil. Oil transformers are designed for main electrical power stations, hubs and power lines. There is an actual risk of pollution to the hydro-soil environment from the leaks of the electro isolating fluids. The way of eliminating land contamination under electrical power transformers, in the hi-voltage stations by fully isolating from leaking oil is the main problem of the entrepreneurs. It needs efficient oil separating and saving systems in existing, being under use facilities. Polish and European Union legislation requires that the enterprises that interact with environment will respect current environment protection standards and law norms in fair use of, for example urban waste management, water management and air defense. That why looking for solutions in eliminating environment pollution is so important. Cele i zadania projektu NEEDS dotyczącego metodyki szacowania pełnych kosztów i korzyści polityki energetycznej SŁOWA KLUCZOWE: koszty zewnętrzne, analiza kosztów i korzyści, polityka energetyczna W artykule przedstawiono i scharakteryzowano najistotniejsze cele i zadania projektu NEEDS dotyczącego metodyki szacowania pełnych kosztów i korzyści polityki energetycznej. Przedstawiono także zakres prac realizowanych przez IGSMiE PAN, jednego z uczestników projektu, oraz spodziewane wyniki badań. The objectives of the NEEDS Project concerned the evaluation of the full costs and benefits of energy policies KEY WORDS: external costs, cost-benefit analysis, energy policy The paper describes the main objectives and task of the NEEDS Integrated Project, which aims to evaluate the full costs and benefits (i.e. direct + external) of energy policies. Since IGSMiE PAN (acronym MEERI) is one of the partners of the project, the scope of the work and expected results are described. Aspekty determinujące poszukiwanie możliwości utrzymania wydobycia węgla koksowego w kontekście zczerpywania się złóż w rejonie miasta Jastrzębie SŁOWA KLUCZOWE: węgiel koksowy, międzynarodowy rynek węgla, zasoby węgla, eksport węgla, prognozy Przyczyną napisania artykułu jest świadomość tego, co dzieje się i co dziać się jeszcze może na rynkach surowców energetycznych w przyszłości, a także obserwowane zjawisko ultra szybkiego ubytku zasobów węgla koksowego. Zbliża się szybkimi krokami tzw. szczyt Hubbert'a (rys. 1), czyli maksimum wydobycia ropy naftowej, po którym nastąpi nieuchronny spadek wydobycia z nieuniknionym szaleństwem cenowym i totalnym chaosem na rynkach surowców energetycznych. Wizja zamknięcia kopalń w związku ze zczerpaniem się złóż węgla koksowego w rejonie Jastrzębia skłania do przemyśleń na temat przyszłości górnictwa w tym regionie. Dlatego należy chronić te zasoby, które jeszcze nie zostały udostępnione, przed nieuzasadnionym lokowaniem inwestycji na ich powierzchni a także rozpocząć studia nad innymi możliwymi rozwiązaniami organizacyjno-technicznymi. Determinants of the maintaining the coking coal output in the context of coal resources depletion in the area of Jastrzębie KEY WORDS: coking coal, international coal market, coal export, coal reserves, forecasts. The reason of writing this article is the knowledge about what is happening and what will happen on the fuels markets and also the noticing the fast coking coal reserves decrements. Hubbert's peak is approaching (maximum of oil output), after which the decrement of output will become a fact with the price frenzy and total chaos on the fuels markets. The vision of closing down the mines because of depleting the coal resources in the area of Jastrzębie, induces thinking over the mining future in this area. That is why the deposits, which have not been developed yet and are endangered because of the unjustified investments in the area, should be protected. Azerbejdżan: polityczne i ekonomiczne uwarunkowania eksportu ropy i gazu SŁOWA KLUCZOWE : Azerbejdżan, Armenia, Rosja, Iran, rurociągi, ropa naftowa, gaz, zasoby naturalne, produkcja naftowa, konsumpcja , polityczne i ekonomiczne ryzyko, wpływy polityczne Azerbejdżan od zawsze kojarzony był z ropą. Zwiększające się tu ostatnimi laty w błyskawicznym tempie wydobycie tego surowca, przy sukcesywnie pnących się w gorę na światowych giełdach cenach naftowej baryłki, uczyniły zeń państwo o najwyższym wzroście PKB w świecie. Według prognoz szczyt produkcyjny na pułapie 1,2 - 1,4 mln baryłek dziennie osiągnięty zostanie w 2009 roku. Do przesyłu ropy służą trzy funkcjonujące rurociągi BTC, BS, BN o łącznej zdolności transferowej znacznie przekraczającej możliwości produkcyjne Azerbejdżanu. Ten stan rzeczy zdaje się być zupełnie ignorowany przez polskie władze, gotowe składać deklaracje dotyczące możliwości finansowego zaangażowania w projekty nie mające szans doczekać się realizacji. Azerbejdżan ma szansę stać się dostawcą dla Polski przede wszystkim gazu, póki co z zupełnie niezrozumiałych powodów wiąże się z nim nadzieje w kwestii dostaw naftowych. Ponadto kierunki wywozu azerbejdżańskiej ropy a obecnie również gazu zdominowane są całkowicie przez stosunki geopolityczne panujące w regionie. Determinują one niemal zupełnie eksport surowców energetycznych, uniemożliwiając swobodny dobór partnerów handlowych. Azerbejdżan, o czym nie wolno zapominać, znajduje się nie tylko prawnie, ale też faktycznie w stanie wojny z sąsiednią Armenią. Przeszło 20% jego terytorium jest okupowane. Wymieniając nazwę Azerbejdżanu jako potencjalnego dostawcy w kontekście zapewnienia Polsce bezpieczeństwa energetycznego, należy o tym pamiętać. Kooperacja czy partnerstwo nie będzie bowiem możliwe bez czynnego zaangażowania się i udzielenia polityczno - dyplomatycznego wsparcia temu państwu. Azerbaijan: political and economical factors influencing gas and oil export KEY WORDS: Azerbaijan, Armenia, Russia, Iran, pipeline, oil, gas, BTC, ACG, natural resource , oil production, oil consumption, political and economical risk, political influence Azerbaijan has always Bern associated with oil. The extraction of this stock which has sprung up recently and successive rises in price of oil barrels on the world's exchanges - these are the two reasons why this country has become the number one in GDP rise in the whole world. According to the predictions, the production peak on the height of 1,2 - 1,4 millions of barrels a day will be achieved in 2009. There are three pipelines (BTC, BS, BN) which are used for oil exportation, and their capacity for transfer highly exceeds Azerbaijan's ability of production. This fact seems to be completely ignored by Polish authorities. They are ready to declare financial engagement in projects which are not possible to be realised. The directions in which Azerbaijanian oil and gas are exported, are now completely dominated by geopolitical relations in the region. They determine almost completely the export of energy stocks, and make impossible free choice of commercial partners. We should not forget about the fact that Azerbaijan is, by right and in fact, in the middle of war with neighbouring Armenia. More than 20% of its territory is now occupied. We should remember about it when we mention Azerbaijan as potential deliverer which could also ensure energetic safety for Poland. The cooperation or partnership will not be possible without active engagement and giving political and diplomatic help to this country. Perspektywy dla międzynarodowych rynków węgla energetycznego SŁOWA KLUCZOWE: węgiel energetyczny, prognozy, międzynarodowe rynki węgla. W artykule przedstawiono analizę produkcji i eksportu węgla energetycznego oraz podano informacje o bieżącej sytuacji na międzynarodowych rynkach. Przedstawiono także dane o przewidywanych poziomach zużycia i produkcji węgla w świecie oraz rozwoju światowego handlu węglem, zamieszczonych w opracowaniach Energy Information Administration oraz Międzynarodowej Agencji Energii. Aktualne informacje rynkowe o krajach największych producentów i konsumentów węgla świadczą o tym, że ilość węgla dostępnego w handlu międzynarodowym może być mniejsza, ponieważ zużycie węgla w Chinach, Indiach i Rosji może być większe, niż wskazują prognozy. Prospects for international market of steam coal KEY WORDS: steam coal, forecasts, international coal market Paper presents analysis of steam coal production and export, and gives information about current situation on international coal market. Data on forecast level of world coal consumption and production, and international coal trade development, was also presented, according to energy outlooks elaborated by US Energy Information Administration and International Energy Agency. Present market information on the biggest world coal producers and consumers indicates, that less volume of coal could be available for international trade, because coal consumption in China, India and Russia could be bigger than numbers in forecasts indicate. Prognozy krótkoterminowe obciążeń małych odbiorców energii elektrycznej SŁOWA KLUCZOWE: prognozowanie, elektroenergetyka, sieci neuronowe. Artykuł opisuje propozycję rozwiązania modelu prognozy miesięcznego zapotrzebowania na energię elektryczną małych podmiotów, opartego o technikę sztucznych sieci neuronowych. Zamieszczono opis metodologii i wyniki przeprowadzonych testów. Short term load forecasts of small electric energy consumers KEY WORDS: Forecasting, Electric Power Engineering, Artificial Neural Networks The paper describes the proposal of the solutions of the monthly energy demand forecasting model for small objects based on the artificial neural networks. The paper contains description of the proposed methodology and presents the results obtained from experimental tests. Prognoza krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną do 2012 r. SŁOWA KLUCZOWE: prognozowanie, system elektroenergetyczny, energia elektryczna, produkt krajowy brutto W pracy dokonano krytycznej oceny dotychczas wykonanych prognoz krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną do 2012 roku. Wykazano, że opracowane prognozy są zdecydowanie przeszacowane i nie mogą być zrealizowane przez krajowy system elektroenergetyczny. Przedstawiono prognozę autorską krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną, różniącą się zdecydowanie od opracowanych prognoz. Porównano wyniki prognoz. Forecast of domestic electricity demand in the period to 2012 year KEY WORDS: forecasting, power system, electricity, gross domestic demand In the paper is given the critical opinion a few of forecasts of domestic electricity demand to 2012 year. It is shown the this forecast are strongly overstate and it will not to be able perform by domestic power system. That why the another forecast is proposed , wich is most realistic. This forecasts are compared. Tendencje w wytwarzaniu energii elektrycznej - rola węgla SŁOWA KLUCZOWE: energia elektryczna, wytwarzanie, paliwa pierwotne, techniki, czysty węgiel Rosnące i zmienne ceny, awarie katastrofalne oraz trudności z dostawami są ilustracją politycznego ryzyka uzależnienia od ropy naftowej i gazu. Energetyka jądrowa musi zapewniać najwyższe standardy niezawodności, bezpieczeństwa i ochrony przed dostępem osób niepowołanych. Proponowane np. w UE cele potrojenia udziału technologii wykorzystujących zasoby odnawialne oznaczają w istocie udział jedynie 20% w bilansie energii pierwotnej. Realistycznym rozwiązaniem jest bezpieczeństwo energetyczne oparte na węglu: technologie wychwytywania i magazynowania dwutlenku węgla (CCS) powinny umożliwić kontynuację korzystania z węgla przy uniknięciu emisji. Trends on electricity generation - role of the coal KEY WORDS: electricity, generation, primary fuels, technologies, clean coal Rising, volatile prices, blackouts and difficulties in supply hava all illustrated the political Risk of being overly dependent on oil and gas. Nuclear power must respects the highest standards of safety, security and non-proliferation. Proposed eg. in EU aim is to triple the share of renewable energy, but it mean only 20% in 2020. Realistic option is then energy security based on coal: carbon capture and storage ( CCS ) technology could allow the continued use of coal while avoiding the carbon dioxide emissions. Globalne wyzwanie - jak chronić klimat i osiągnąć bezpieczeństwo energetyczne? SŁOWA KLUCZOWE: ochrona klimatu, emisja CO2, czynniki ekonomiczne; energia niskoemisyjna, energia odnawialna, ograniczenia rozwoju, priorytety. Niniejsza publikacja została oparta o trzy źródła: - analizę warunków umożliwiających stabilizację koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze autorstwa Chris Greena i in., - Streszczenie Czwartego Raportu IPCC opublikowanego w lutym 2007 r., - Wspólne Oświadczenie trzynastu Akademii Nauk opublikowane w maju 2007. Najbardziej optymistyczna prognoza, spośród opracowanych przez IPCC wariantów prognostycznych, przewiduje stabilizację stężenia CO2 z końcem XXI wieku, na poziomie około 550-600 ppm. Spowoduje to wzrost średniej globalnej temperatury o około 2? C, co stanowi wielce znaczący wzrost w porównaniu z dotychczasowym, wynoszącym 0,8? C. Zahamowanie emisji na poziomie, określonym we wspomnianej prognozie, wymaga spełnienia istotnych warunków. Do nich należy, nie tylko, bardzo intensywne inwestowanie w badania i rozwój produkcji energii z surowców odnawialnych, ale także, konieczność uzależnienia wzrostu PKB gospodarki korzystającej w dalszym ciągu - chociaż w ograniczonym zakresie - z surowców kopalnych, od wzrostu produkcji energii odnawialnej. Na drodze jej rozwoju istnieją trudne do pokonania bariery, także technologiczne. W celu zmniejszenia niezbędnej do stabilizacji ilości energii odnawialnej, za priorytetowe uznano działania na rzecz podniesienia sprawności produkcji i użytkowania energii oraz czyste technologie węglowe tzn. skojarzone z wydzielaniem i depozycją CO2 . Global Challenges - How to protect climate and to achieve energy safety? KEY WORDS: climate policy, CO2 emission, climate stabilization, economic factors, carbon-free energies, energy development constraints, priorities. The paper has been based on the following sources: analysis of challenges associated with a stabilization of atmospheric CO2 concentration, worked out by Chris Green and coauthors, IPCC Fourth Report Summary, published February 2007 Joint Science Academies' Statement on Sustainability, Energy Efficiency and Climate Protection, published May 2007. The most optimistic prognosis, from other variants worked out by IPCC, predicts CO2 concentration at 550-600 ppm level by the end of XXI century. It would bring about ~2? C temperature increase compared with 0,8? C increase so far. Rough estimates of the amount of carbon-free energy required to stabilize climate were provided. Major challenges to stabilizing CO2 concentration have to be faced. They are technological barriers and necessities of intensive investments in research and development of high amounts of sustainable energy production. Moreover, essential strong ties are inevitable between sustainable energy increase and economy GDP increase - still dependent on fossil fuels although within a limited range (as predicted in IPCC model). In order to lessen the amount of carbon-free energy for stabilizing climate, the following steps should gain priorities - increase of effectiveness of energy production and use as well as carbon capture & sequestration (CCS) coal technologies. Koncepcja rachunku kosztów docelowych produkcji biomasy na cele energetyczne SŁOWA KLUCZOWE: biomasa, odnawialne źródła energii, koszty docelowe produkcji biomasy W artykule przedstawiono krótką charakterystykę roślin energetycznych oraz rosnącą ich rolę w wytwarzaniu energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Regulacje prawne w zakresie wykorzystania OZE wywołały popyt na biomasę pochodzenia rolniczego ze strony wytwórców energii elektrycznej i cieplnej. Z drugiej strony producenci biomasy mają możliwość uzyskania dopłaty bezpośredniej do uprawy, co zmniejsza koszty produkcji roślin energetycznych. Rynek biomasy w Polsce jest w fazie rozwoju. Niepewność oraz brak wiedzy z zakresu kosztów produkcji biomasy powoduje brak zainteresowania tym rynkiem przez większych inwestorów. Koncepcja rachunku kosztów docelowych wytwarzania biomasy na cele energetyczne przedstawiona w artykule jest próbą obliczania kosztów techniką przyjętą w dużych korporacjach. Jednak, zdaniem autora, nie stanowi to przeszkody w opracowaniu narzędzia do obniżania kosztów produkcji biomasy na wielkohektarowych plantacjach roślin energetycznych, które w najbliższych latach mogą zostać zakładane w Polsce. The idea of Target Costing of biomass production for energy purposes KEY WORDS: renewable energy sources, biomass, target costing This article presented characteristic of energy crops and their role in electricity production from renewable energy sources. Biomass market in Poland is in the initial stage. Potential big investors are not interested in this market, because of insufficient knowledge of the real biomass production costs. This article presents the Target Costing method used by large companies to assess the costs production. In the author's opinion, this method can be applied for multi - hectare biomass energy plantations, which are planned to be established in future in Poland. Paliwa dla energetyki w obecnej i przyszłej ofercie Kompanii Węglowej SA. SŁOWA KLUCZOWE: emisja SO2, ochrona środowiska, oferta produktowa, parametry jakościowe węgli. Z dniem 01.01.2008 roku w Polsce będą obowiązywały nowe wartości dopuszczalnych pułapów emisji SO2 zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji w latach 2007-2015 [1]. Wzrastające wymagania w zakresie ograniczenia emisji szkodliwych substancji do atmosfery, mimo iż dotyczą bezpośrednio użytkowników węgla, są również niezmiernie ważne dla producentów węgla. W przypadku kotłów nie wyposażonych w instalacje odsiarczające determinują one bowiem zmiany wymogów jakościowych spalanego węgla. Kompania Węglowa S.A. podjęła działania, mające na celu zbilansowanie jakości produkowanego węgla z nowymi potrzebami rynku, aby dostosować ofertę produktową do wymagań klientów. Niezbędne są takie działania, aby racjonalnie wykorzystywać istniejące instalacje odsiarczające oraz parametry jakościowe polskich węgli w celu maksymalnego obniżenie emisji dwutlenku siarki do atmosfery. W niniejszym artykule poruszono szereg zagadnień związanych z ofertą produktową oraz możliwościami wydobywczymi Kompanii Węglowej S.A. pod kątem spełnienia oczekiwań klientów. Fuels for Power Generators in Present and Future offer of Kompania Węglowa SA KEY WORDS: SO2 emission, environment protection, products offer, quality parameters of coals. As of 01.01.2008 new values of admissible SO2 emission will be in force in Poland in conformity with Decree of the Minister of Environment from 20 December 2005 on emission standards from installations in 2007-2015 (O.J. Nr 260 item. 2181). Increasing requirements with regard to reduction of harmful substances emission to atmosphere, irrespective that they concern directly coal consumers, they are also extremely important for coal producers. In case of boilers not equipped with sulphur removal installations they determine about changes in quality requirements of combusted coals. Kompania Węglowa S.A. undertook activities focused on the objective of balancing the quality of coal produced with new requirements of the market in order to adjust its products offer to the expectations of the customers. Such activities are indispensable as to rationally utilize existing sulphur removal installations and quality parameters of Polish coals in order to gain maximum reduction in sulphur dioxide emission to atmosphere. In the herein presented article we wish to concentrate on a number of issues connected with our products offer and production capability of Kompania Węglowa S.A. with the view to meet the expectations of Polish Heating Plants. W sprawie polityki energetycznej Unii Europejskiej SŁOWA KLUCZOWE: polityka energetyczna UE, surowce energetyczne, energetyka, rynek energii, infrastruktura energetyczna W pracy przedstawiono uwagi do polityki energetycznej Unii Europejskiej, szczególnie do takich zagadnień jak: źródła zaopatrzenia w surowce energetyczne, baza wytwórcza w energetyce, infrastruktura energetyczna, rynek energii, produktywność energii, ograniczenie emisji, koszty realizacji polityki energetycznej, monitorowanie bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej. Wyrażono pogląd na konieczność zmiany trybu prac nad ostateczną redakcją opracowania polityki energetycznej Unii przez szersze włączenie do tych prac poszczególnych krajów Unii. Równocześnie wskazano na pilną konieczność praktycznej realizacji solidarności energetycznej, która jest warunkiem zapewnienia Unii tego bezpieczeństwa. Remarks on energy policy in the European Union KEY WORDS: energy policy in the EU, fossil fuels, energy sector, energy market, energy infrastructure The paper presents remarks concerning energy policy in the European Union with a special emphasis on: sources of fossil fuels supply, capacities in energy sector, energy infrastructure, energy market, energy productivity, limits of emission, cost of energy policy realization, monitoring of energy safety in the EU. The view is expressed that there exists the necessity to change the way proceeding on the final version of energy policy of the European Union by wider participation of particular European Union countries. The necessity of practical application of the idea of solidarity in energy supply that is a condition of energy security is also stressed in the paper. Zgazowanie odpadów komunalnych SŁOWA KLUCZOWE: odpady komunalne, zgazowanie, prawo, energia odnawialna Frakcja biomasy biorozkładalnej oraz tworzyw sztucznych w odpadach komunalnych decyduje o możliwości spalania odpadów komunalnych. Spalanie to jest problematyczne w aspekcie środowiskowym i społecznym. Należy wybrać akceptowalne technologie spalania. W artykule uzasadniono celowość wyboru technologii zgazowania odpadów i spalania paliwa formowanego gazowego. Odniesiono się do kwestii wymagań prawnych, sprzeciwu społecznego, cech procesu spalania paliw jednorodnych oraz paliw z różnorodnej substancji występującej losowo. Poruszono aspekt energii odnawialnej, limitów emisji CO2. Przedstawiono technologię zgazowania oraz rezultaty techniczne, ekologiczne i ekonomiczne wyboru tej technologii. Wskazano, że wybór przedmiotowej technologii wynika z istoty fizykalnej procesu spalania a nie lobbingu firm przemysłowych. Gasification of municipal solid wastes KEY WORDS: municipal wastes, gasification, legal requirements, renewable energy Fraction of bio-resoluble biomass and plastics in municipal solid wastes decides about possibility of incineration of municipal solid wastes. Such incineration is a problematic issue from natural environment and social point of view. Acceptable technologies of incineration should be selected. An article contains the justification of purposefulness of solid wastes gasification choice and formed gas fuel combustion. There are references to issues associated with legal requirements, collective opposition and objection, features of incineration process of homogeneous fuels and fuels composed of various substances. Renewable energy aspect is raised up in the article as well as carbon dioxide emission limits. Gasification technology is presented and technical, ecological and economic results of that technology are described. It is pointed out that selection of incineration technology results from physical features of combustion process not from lobbying of industrial enterprises. Porównanie zawartości rtęci w węglach polskich i amerykańskich SŁOWA KLUCZOWE: rtęć, węgiel kamienny, węgiel brunatny Emisja rtęci jest jednym z wielu problemów związanych ze spalaniem węgla. Zawartość rtęci w powietrzu atmosferycznym zależy głównie od działalności człowieka. Produkcja węgla zwiększa ten poziom, ponieważ rtęć znajduje się we wszystkich pokładach węgla, zwykle w śladowych ilościach, i podczas procesów spalania przechodzi do powietrza. W artykule zaprezentowano zawartość rtęci w węglach polskich i amerykańskich jako potencjalne źródło emisji rtęci. Comparision of mercury content in polish and U.S. coals KEY WORDS: mercury, hard coal, brown coal Mercury emission is one of the most dangerous problems concerning coal burning. Mercury level in the atmosphere mainly depend on human activity. Coal production increase this level because mercury exist in each coal, usually in trace amounts, and during the burning processes release to the atmosphere. This article presents mercury content in Polish and in US coals as potential source of mercury emission. Rozwój światowego rynku węgla koksowego SŁOWA KLUCZOWE: węgiel koksowy, stal, międzynarodowy rynek węgla, prognozy, ceny węgla Sytuacja na światowym rynku koksu i węgla koksowego determinowana jest wielkością zapotrzebowania i dynamiką wzrostu produkcji stali. W artykule scharakteryzowano aktualną sytuację na światowym rynku stali oraz na międzynarodowym rynku węgla koksowego. Przedstawiono także dane o przewidywanych poziomach produkcji zużycia węgla koksowego w świecie oraz rozwoju światowego handlu tym węglem. Prognozy na najbliższe 10 lat zakładają utrzymanie się światowego wzrostu popytu na koks i na węgiel koksowy. Development of the global market of coking coal KEY WORDS: coking coal, steel, international coal market, forecasts, coal prices Current situation on the world market of coke and coking coal is determined by the size of the demand and dynamics of steel production growth. Paper characterises up-to-day situation on the global steel market and on international market of coking coal. Data on forecast level of world coking coal production and consumption, and international coal trade development, was also presented. Forecasts for the next 10 years assume keeping world growth of the demand for coke and coking coal in the metallurgic industry. Pomoc państwa dla sektora górnictwa węgla kamiennego w krajach UE w świetle Komunikatu Komisji Europejskiej: "Stosowanie Rozporządzenia Rady (WE) nr 1407/2002" SŁOWA KLUCZOWE: restrukturyzacja górnictwa, pomoc państwa dla sektora górnictwa, opcje pomocy państwa W artykule przedstawiono obecne uwarunkowania udzielania pomocy państwa dla sektora górnictwa węgla kamiennego w oparciu o obowiązujące Rozporządzenie Rady (WE) 1407/2002 oraz szczegółowo omówiono stosowane kategorie pomocy, z uwzględnieniem ich wielkości, w odniesieniu do poszczególnych krajów będących producentami węgla w UE. Ponadto, wymienione zostały najważniejsze problemy związane ze stosowaniem niniejszego rozporządzenia. W artykule omówiono również propozycje 3 alternatywnych opcji przedstawione przez Komisje Europejską dotyczące pomocy państwa dla sektora górnictwa po 2010 r., tj.: przedłużenia istniejącego rozporządzenia węglowego, utrzymania jedynie pomocy na inwestycje początkowe i pomocy na pokrycie kosztów nadzwyczajnych, wreszcie zaniechania działań, czyli wygaszenia obowiązującego rozporządzenia węglowego i stosowanie od 2011 r. ogólnych zasad udzielania pomocy państwa w sektorze górnictwa węgla kamiennego. The State Aid to the hard coal sector in European Union countries with a view of :"Commission Report on the Application of Council Regulation (EC) No 1407/2007 on the State Aid to the Coal Industry" KEY WORDS: hard coal restructuring, state aid to hard coal sector, state aid' options The paper outlines the current conditions on granting of state aid to hard coal industry with respect to aid categories being applied in accordance with binding Council Regulation ( EC ) 1407/2002 of 23 July 2002. The state aid applied by coal producing countries of European Union has been particularly discussed considering the amount the aid paid by member countries. Additionally, the major problems encountered in the application of the given Coal Regulation since its entry into force, have been also specified. It also discuses the proposals of European Commission with respect to state aid rules after 2010 covering the three options i.e.: (I) Prolongation of existing Coal Regulation, (II) Investment aid option (allowing the continuation of investment aid and of aid for inherited liabilities, but phasing out operating aid), (III) and the do nothing option thus the binding Coal Regulation will expire (in this case, normal State aid rules would apply to the Coal industry as of 2011). Wpływ rodzaju odpadów energetycznych na właściwości mechaniczne mieszanin kompozytowych stosowanych w różnych środowiskach górnictwa podziemnego SŁOWA KLUCZOWE: górnictwo, zagospodarowanie odpadów energetycznych, materiały kompozytowe, wytrzymałość na ściskanie. Popioły lotne są bardzo zróżnicowane pod względem składu chemicznego i mineralogicznego w zależności od rodzaju spalanego węgla, technologii spalania i odsiarczania spalin. Zróżnicowanie tych właściwości wśród odpadów energetycznych pociąga za sobą odmienność uzyskanych parametrów mechanicznych zestalonych hydromieszanin kompozytowych, a co za tym idzie zróżnicowanie w możliwościach ich stosowania w technologiach górniczych. Ogromny wpływa na właściwości mechanicznych zestalonych mieszanin kompozytowych mają również warunki ich sezonowania: temperatura oraz środowisko (jego wilgotność oraz agresywność). W referacie przedstawiono porównanie wytrzymałości na jednoosiowe ściskanie mieszanin kompozytowych wytworzonych na bazie wybranych odpadów energetycznych z udziałem cementu sezonowanych w odmiennych środowiskach. Influence of type of power generation waste on the mechanical properties of composite mixtures for application in different environments of underground mining KEY WORDS: Mining, utilization of power generation waste, composite materials, compressive strength Differences in chemical and mineralogical properties of power generation waste result in variability of mechanical properties of solidified hydraulic composite mixtures. Conditions of curing: temperature and humidity also influence strongly mechanical properties of solidified hydraulic composite mixtures. The paper presents comparison of uniaxial compressive strength of composite mixtures prepared with use of selected power generation waste and cement, cured in water and air-conditioned environments. Composition and description of tested mixtures have been shown in Table 1. Compressive strength of mixtures type GPŻ after 28 days of cure time in air-conditioned environment (KK) range from 15 to 22 MPa (Fig.1) and from 8 to 15 MPa (Fig.2) in case of mixtures cured in water environment (W), relatively to amount of cement, which was in range from 5 to 20%. Compressive strength of mixtures type GP after 28 days of cure time in air-conditioned environment (KK) range from 0,8 to 14,5 MPa (Fig. 3) and from 1,4 to 10 MPa (Fig. 4) in case of mixtures cured in water environment (W), relatively to amount of cement, which was also in range from 5 to 20%. Ratios of Rc (28 days) obtained in analyzed environments for type GPŻ mixtures are from the range from 1,81 to 1,46, with amplitudes of their changes from 2,00 to 0,22 and decrease with amount of cement (Fig. 5). Average value of Rc (28 days) ratio obtained in analyzed environments for GP type mixtures with 10 to 20% addition of cement equals 1,56 and 0,59 with 5% cement addition respectively. Amplitude of Rc ratios differences in analyzed cure time for all GP type mixtures equals round 0,55 (Fig.6). Selective Rc ratios for considered material groups in each cure environment are not constant and depend on cure time in first place, and also on percentage of cement, especially in materials of type GPŻ. Ratios of Rc for GPŻ type materials with 10 to 20% addition of cement after 28 days cure time in air-conditioned environment range from 2,9 to 1,3 (Fig. 7) and from 2,6 to 1,7 in case of water environment (Fig. 8). Rc ratio for materials from compared material groups containing 5% of cement after 28 days cure time equals round 18 in case air-conditioned environment (Fig. 7) and round 6 in case of water environment (Fig. 8). Selective Rc ratios for considered material groups in each cure environment are not constant and depend in first place on type of waste used in mixture and cure time, and also on percentage of cement, especially in materials of type GPŻ. Rodzaje produktów wytwarzanych w energetyce zawodowej i możliwości ich wykorzystania w podziemnych technologiach górniczych SŁOWA KLUCZOWE: górnictwo, zagospodarowanie odpadów energetycznych, ochrona środowiska Pozyskiwanie energii w Polsce oparte jest przede wszystkim na spalaniu węgla zarówno kamiennego jak i brunatnego. Działalność ta powoduje powstawanie znacznych ilości odpadów w postaci żużli, popiołów lotnych i produktów odsiarczania. Stosowane obecnie różne metody odsiarczania w zakładach energetycznych skutkują powstawaniem odpadów różniących się pod względem fizycznym i chemicznym. Jednym z kierunków ich odzysku jest przemysłowe wykorzystanie w podziemnych technologiach górniczych. W referacie przedstawiono rodzaje obecnie stosowanych przez energetykę zawodową metod odsiarczania i rodzaje powstających odpadów oraz zaprezentowano możliwości ich wykorzystania dla określonych technologii górniczych wraz z podaniem kryterii ich stosowania. Kinds of products generated by power engineering and utilization possibilities of their in underground mining technologies KEY WORDS: mining, power plant waste management, environment protection Environment protection and economy considerations forces changes in coal combustion and desulfurization processes. It causes production of new kinds of waste material. Volatile ash coming from power engineering in form of hydromixture are utilized in underground mining technologies for many years. In every case the main component of the mixtures was volatile ashes coming from different coal combustion installations. Application of hydromixtures made on the basis of power plant waste in mine workings contributes to natural environment protection and has positive effect on the following problems connected with exploitation of mines: limitation of surface deformations thanks of consolidating filling application (mainly in ore mines) and other filling methods of empty space making by exploitation, limitation of the fine-grained waste quantity on the surface, better utilization of deposit (the consolidating filling application allows to eliminate pillars and reduce their dimensions), improvement of climatic conditions and reduction of gases outflow from cavings, fire prevention realized by grouting of cavings and building of backfill plugs and dams. Metan z biomasy jako jeden ze sposobów dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego w Polsce SŁOWA KLUCZOWE: biogaz, biogazownia, biometan, odnawialne źródło energii Przykład państw, które rozwinęły już produkcję biogazu, takich jak Niemcy i Szwecja, wskazuje, że warto rozważyć przeniesienie ich doświadczeń na polski rynek. W obu krajach potrzeba było kilkunastu lat, aby rozwinąć produkcję biogazu. Należy zatem sądzić, że jeśli w Polsce zaczną w najbliższym czasie powstawać biogazownie to w ciągu kilkunastu lat będzie możliwe częściowe, a nawet całkowite zastąpienie gazu ziemnego biometanem. Methane from biogas as one of methods for natural gas supplying diversification in Poland KEY WORDS: biogas, biogas plant, biomethane, renewable energy source Renewable energy sources are the future of energy production. One of the possibilities, strongly recommended for Poland, is to digest biomass and produce biogas, as an energy carrier. An example of countries, such as Germany and Sweden, which have developed biogas production, shows, that it is worth to think about adaptation of their experiences into Polish market. Biogas could be used for electrical energy and heat production. Big experience in this matter has Germany. Last year biogas plants started-up with total electrical power of 600 MW in this country. These installations produce about 4.8 TW·h of electrical energy per year. Or, if we calculate it for the biomethane - about 1.2 billion m3 of "green gas" per year. In Sweden very often biogas is upgraded to natural gas quality - biomethane. There are working about 30 installations for separation carbon dioxide from methane. Biomethane produced in this way is used mostly as a fuel for vehicles - there are more than 11 500 cars filled with such fuel. Second possibility, which is common in this country, is to let biomethane in to the natural gas grid. Both countries needed some years to develop biogas production. So, if in Poland biogas plants start to arise in a nearest future, than within next few years there would be possible partial or even complete replacement of natural gas by biomethane. Polish biomethane production potential is large, if the substrate for biogas production would be biomass. Taking 25% of Polish agricultural area for such production we would be able to get about 22 525 million m3 of biomethane per year. This could cover about 20% of our national energy demand. As biomethane has such a big potential, this energy source should be taken under consideration. Prognozowanie zapotrzebowania na moc i energię elektryczną metodą rozkładu kanonicznego SŁOWA KLUCZOWE: krótkoterminowe i długoterminowe prognozowanie w elektroenergetyce, szeregi czasowe, rozkład kanoniczny. Charakterystyczną cechą systemu elektroenergetycznego jest jego ciągła zmienność. W celu poprawnego prowadzenia eksploatacji systemu elektroenergetycznego jak również planowania jego rozwoju niezbędne jest wykonywanie prognoz elektroenergetycznych. Wykonanie poprawnej prognozy dla systemu jest zadaniem niełatwym i wymagającym dużego doświadczenia, wiedzy i wyczucia. Aby w sposób świadomy móc regulować i przewidywać procesy zachodzące w systemie elektroenergetycznym niezbędne są prace z dziedziny analizy obciążeń elektroenergetycznych. Wraz z przemianami społeczno-politycznymi i idącymi w ślad za nimi przemianami gospodarczymi obserwowanymi w kraju w ostatnim osiemnastoleciu, dostrzec można również ewolucję poglądów na temat roli prognozowania elektroenergetycznego. W artykule przedstawiono model prognostyczny (MRK) oparty o rozkład kanoniczny wektora zmiennych losowych. Jest to metoda prognostyczna w wyniku której można otrzymać krótkoterminowe i długoterminowe prognozy zapotrzebowania na energię i moc elektryczną, które mają wpływ na pracę systemu elektroenergetycznego w Polsce. The electric load forecasting and energy demand using mrk model KEY WORDS: Short-term and long-term load forecasting in electric power engineering, time series, canonical distribution. The characteristic feature of a power engineering system is its constant variability. In order to operate a power engineering system, as well as to plan its development it is necessary to carry out forecasts. Carrying out a correct forecast is an uneasy task that requires a lot of experience, knowledge and intuition. In order to be able to control and foresee the processes that occur in a power engineering system it is necessary to carry out research in the field of analyses of power loads. Along with social and political transformations and following economical transformations observed in our country during the past eighteen years, evolution of attitudes towards the role of power engineering forecasting is being noticed. In the paper a forecasting model MRK, based on the canonical distribution of a vector of random variables, has been presented. It is a forecasting method, able to predict short-term and long-term forecasts on demands of either electric energy that influence the development of power engineering system in Poland. The MRK model, it is most suitable in the case when knowledge about the object under study is limited, which in this case is the domestic power engineering system. In this case the feature, that it generates a certain random process, is utilized. If no analytical relationships between explanatory variables, such that would be able to provide a full mathematical description of the object, are known, however if some knowledge about the object is available (e.g. on some factors influencing the considered object) is available, it would be possible to use the canonical distribution of the variables and the conditional distributions of realizations of these variables for a description of the processes under examination. Model macierzowy energetyki lokalnej w zrównoważonym rozwoju obszarów cennych przyrodniczo SŁOWA KLUCZOWE: rozwój zrównoważony, energetyka lokalna, model input - output Modelowanie lokalnej energetyki w warunkach zrównoważonego rozwoju wymaga uwzględnienia trzech elementów: składnika ekonomicznego, środowiskowego oraz społecznego. Proponowany model uwzględniający te trzy składniki zbudowany został w oparciu o schemat modelu input - output. Model składa się z układu trzech niezależnych równań macierzowych. Pozwala w prosty sposób analizować zależności lokalnej energetyki i innych działów gospodarki oraz wpływu lokalnej energetyki na środowisko naturalne i lokalny rynek pracy. The matrix model of local energy system in sustainable development of valuable nature areas KEY WORDS: sustainable development, local energy system, input - output model The modelling of local energy system in conditions of sustainable development requires three elements: economic, environmental and social components. The proposed model that takes into account these three components has been constructed on the base of the scheme of input - output model. The model consists of three independent matrices equations. It allows to analyse in simple way the dependence of local energy system and different sections of economy as well as the influence on environment and the regional labour market. Kierunki dostaw gazu do Europy - stan aktualny i tendencje przyszłościowe SŁOWA KLUCZOWE: Europa, gaz ziemny, wydobycie, konsumpcja, zapotrzebowanie, dostarczanie, prognozy, podziemne magazyny gazu W związku z przyspieszonym rozwojem gospodarki światowej szybko wzrasta zapotrzebowanie na energię, ale równocześnie trwa walka ze wzrostem emisji gazów cieplarnianych. To sprzyja wzrostowi zapotrzebowania na gaz ziemny jako z jednej strony ekologiczne paliwo, a z drugie jako doskonały surowiec do produkcji energii elektrycznej. Problemem pozostaje wyzwanie jakim jest ekonomicznie uzasadnione dostarczenie gazu ziemnego przy wydłużających się gazociągach. Wpływa to na zmiany charakteru dostaw ze wzrastającą rola płynnego gazu/LNG/ oraz procesu GTL ułatwiającego przeróbkę gazu ziemnego w celu pozyskania produktów ropopochodnych. W artykule przedstawiono aktualne i przyszłe tendencje w zakresie kierunków dostaw gazu ziemnego do Europy. Autorzy przedstawiają prognozy dotyczące zużycia gazu w poszczególnych regionach Europy a także potencjalne zdolności eksportowe do tych regionów z Rosji, Norwegii i Afryki Północnej. Uwzględniono przy tym dostarczanie gazu ziemnego rurociągami oraz w postaci LNG. Ponadto zwrócono uwagę na rolę PMG w zabezpieczeniu dostaw gazu ziemnego. Trends in gas supply to Europe - actual conditions and future tendencies KEY WORDS: Europe, natural gas, production, consumption, demand, supply, prognosis, underground gas storages In a world that needs more energy and lower emissions, natural gas has a vital role to play. It's abundant and clean - burning, can be produced and transported safely, and is increasingly important in generation electricity. As world gas demand grows, the challenge is to deliver it economically, across increasingly vast distances. Changing markets are encouraging the growth of liquefied natural gas/LNG/ and gas - to - liquid/GTL/ developments. In the paper are presented actual and future trends in gas supply to Europe. The authors show the prognosis of gas consumption in regions of Europe and potential export possibility to these regions from Russia, Norway and North Africa. They take into consideration gas transport by pipelines and also LNG supply. Else it they show role of underground gas storages in security of gas supply. Instrumenty wspierające rozwój nowoczesnych technologii energetycznych SŁOWA KLUCZOWE: technologie energetyczne, polityka energetyczna, badania i rozwój w energii Celem artykułu jest przedstawienie złożonego procesu wspierania prac w zakresie nowoczesnych technologii energetycznych w Unii Europejskiej. Rozwój technologii energetycznych ma na celu umożliwienie osiągnięcia celów europejskiej polityki energetycznej - dostarczenia "zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii". Rozwój technologii energetycznych ma szczególna rangę w UE i jest wspierany na szczeblu politycznym. Znaczenie technologii energetycznych będzie porównywalne do znaczenia technologii militarnych, informatycznych czy telekomunikacyjnych w gospodarce globalnej. Omówiono uwarunkowania powstawania Europejskiego Strategicznego Planu Technologicznego w Dziedzinie Technologii Energetycznych, SET-Planu (2008). Zidentyfikowano bariery rozwoju prac R&D w obszarze energii i propozycje ich przełamywania. Omówiono wybrane programy i inicjatywy Unii Europejskiej wspierające działania w obszarze energii. Podkreślono potrzebę dalszego wspierania rozwoju technologii energetycznych poprzez szereg inicjatyw i instrumentów podejmowanych na poziomie EU i wspomaganych przez rządy państw członkowskich i sektor prywatny. Instruments supporting development of modern energy technologies KEY WORDS: energy technologies, energy policy, energy R&D. The aim of this article has been to present the complex supporting system of development of modern energy technologies. That development aims at reaching the objectives of the EU energy policy, supplying sustainable, competitive and secure energy, namely. A special role has been set to modern, energy efficient and emission low technologies in the process of meeting the objectives. Therefore the energy R&D receives in the EU a special attention and political support. It has been stressed that modern energy technologies are likely to be of the same crucial importance as military, or ITC technologies for nations in the process of economy globalisation. Most essential drives in energy R&D have been listed. Different activities of the EU leading to the proposal of European Strategic Energy Technology Plan, SET-Plan (scheduled for 2008) have been presented as well as the plan's highlights. Barriers of energy R&D and proposals of their removing have been put forward. Chosen EU programs and initiatives supporting activities in energy area have been listed. Some chosen instruments have been shortly presented. Final conclusions stress the importance and need for further support for a variety of activities as a perquisite for successful development of modern energy technologies at the level of EU and underpinned by MS governments and private sector. Plonowanie wierzby wiciowej - w świetle badań SŁOWA KLUCZOWE: rośliny energetyczne, wierzba energetyczna, klony, plonowanie Celem badań była ocena wielkości plonowania pięciu klonów wierzby energetycznej z plantacji w Nadleśnictwie Brodła, woj. małopolskie. W artykule wykazano, że zarówno w 2003 r., jak i w 2006 r. uzyskano najwyższe plonowanie klonu nr 1056. Jednakże, ze względu na bardzo suchy rok 2003, plonowanie tego klonu było wówczas niższe (27 Mg/ha) niż w 2006 r. (35 Mg/ha). Wierzba Salix viminalis jest rośliną przystosowaną do wegetacji na każdym gruncie. Uprawa wierzby nie wymaga szczególnych zabiegów agrotechnicznych. Przez zakładanie i prowadzenie plantacji wierzby energetycznej można przyczynić się do rozwoju wsi, zwiększenia dochodów rolniczych i zmniejszenia bezrobocia na wsi. Szczególnie ważny jest fakt, że największe zapotrzebowanie na siłę roboczą przy uprawie plantacji wierzby notuje się w okresie zimowym, czyli w okresie najmniejszego zapotrzebowania na siłę roboczą w tradycyjnym rolnictwie. The energetic basket willow's harvest - in the light of investigations KEY WORDS: energetic plants, energetic willow, clone, harvest The aim of the investigations was the assessment of the size of harvest of five energetic basket willow clones at a plantation of the Forest Inspectorate Brodła in the Malopolska voivodeship. The article shows that both in 2003 and in 2006 the highest crops of clone No. 1056 were obtained. However, due to the drought, the harvest in 2003 was lower (27 t/hectare) than that of 2006 (35 t/hectare). The willow Salix viminalis is a plant, which easily adapts to vegetation on any soil. The plant growing does not require any special agrotechnical treatment. The energetic willow cultivation can contribute to economic development of the country and the improvement of the farmer's profits, as well as can help to reduce unemployment. The most important is the fact that the largest demand for manpower in the willow plantation is in winter, i.e. in the time when much less manpower is required in traditional agriculture. Wykorzystanie stałych paliw wtórnych w energetyce SŁOWA KLUCZOWE: stałe paliwa wtórne, energetyka, odzysk energii z odpadów Przedstawiono dane dotyczące europejskiego potencjału wytwórczego oraz wykorzystania stałych paliw wtórnych wytwarzanych z odpadów, a także przykłady ich przemysłowych zastosowań w energetyce. Głównymi przyczynami rozwoju rynku tych nośników energii są korzyści ekonomiczne i ekologiczne wynikające z ich zastosowania. Przedstawiono także informacje dotyczące nowego, jednolitego systemu klasyfikacji dla tzw. paliw SRF (solid recovered fuels), opracowanego przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN). Według systemu zaproponowanego przez CEN, paliwa SRF mogą być wytwarzane wyłącznie z odpadów innych niż niebezpieczne i stosowane tylko w instalacjach spełniających wymagania techniczne i standardy emisyjne dla współspalania odpadów. Utilization of solid recovered fuels in power industry KEY WORDS: solid recovered fuels, power plants, energy recovery from waste Fuels produced from wastes are becoming more frequently used in European Union countries, including its utilization in power industry. Application of solid recovered fuels (SRF) in co-combustion with coal for energy production allow for saving of natural recourses of fossil fuels and also decreasing of CO2 emission. Publication presents some information concerning European solid recovered fuels production and utilization potential and also some examples of its practical implementation in power plants. Information concerning the new solid recovered fuels classification system elaborated by European Committee for Standardization is also presented. Based on the system elaborated by CEN it should be stated that solid recovered fuels can be produced using non-hazardous wastes only. SRF can be utilized in installations which fully fulfil technical requirements and emission standards binding for wastes combustion or co-combustion processes. Elaboration of mechanisms which allow for treating the part of energy produced using SRF as a renewable energy will be the chance for dissemination of solid recovered fuels utilization in European energy production sector. Analiza kosztów wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach systemowych SŁOWA KLUCZOWE: elektrownia, koszty, prognozowanie Zapotrzebowanie na energię elektryczną w kraju wzrasta w ostatnich latach systematycznie. Na ten trend nakłada się jednocześnie proces starzenia się istniejących bloków energetycznych. Konieczne są nowe inwestycje, również w postaci modernizacji typu retrofit. Odtworzenie mocy i zapewnienie pokrycia zapotrzebowania będzie wymagać wprowadzania corocznie do systemu około 800-1000 MW w ciągu najbliższych lat. Konieczna jest analiza strategii rozwojowych systemu wytwórczego, a jej podstawą jest analiza kosztów wytwarzania energii elektrycznej z uwzględnieniem kosztów opłat za użytkowanie środowiska. W artykule zaprezentowano analizę kosztów dotyczącą przyszłościowych technologii możliwych do zastosowania w Polsce. Przedstawiono rezultaty własnych oszacowań. Analysis of electricity production costs in the system power plants KEY WORDS: power plant, production cost, forecasting The demand of electricity in Poland increased regularly in the last years. The process of ageing of existing power stations is correlated with this trend. New investments in power system are unavoidable. Retrofit of the existing power plants and supplying of increased power demand will require the construction about 800-1000 MWe of new power annually. The analysis of the development strategies of power system is necessary, and its basis should be the forecast of electricity production costs including environmental impacts of electricity generation. Cost analysis of modern technologies is worked out and some results are presented. Regulacje prawa geologicznego i górniczego a efektywność wykorzystania zasobów złóż kopalin SŁOWA KLUCZOWE: Kopalina, złoże, poszukiwanie, rozpoznawanie, obszar górniczy, złoże wielosurowcowe, własność złóż kopalin, koncesja, informacja geologiczna, użytkowanie górnicze, ochrona złóż, planowanie przestrzenne, opłata eksploatacyjna. Autor przedstawia w pracy ocenę wybranych przepisów prawa geologicznego i górniczego z punktu widzenia efektywności wykorzystania zasobów surowcowych. Między innymi zgłasza zastrzeżenia do definicji niektórych pojęć, treści i procedur koncesjonowania, użytkowania górniczego, rozstrzygnięć własnościowych oraz ochrony złóż i planowania. W pracy przywołuje i cytuje orzecznictwo sądowe uwzględniając też szeroko literaturę przedmiotu. Uwagi mają być przyczynkiem do prac nad nowymi rozwiązaniami regulacji działalności geologicznej i górniczej. The regulations of geological and mining law (act of 1994) in order to effectiveness of using mineral resources KEY WORDS Mine, mineral deposit, search, identification, mining area, multiraw - mineral deposit, mineral deposit ownership, licence, geological information, mining use, mineral deposit protection, town planning, operational charge. In the paper, author presents evaluation of selected regulations of the geological and mining law from the point of view of efficiency of mineral deposits reserves' utilization. He discusses definitions of some concepts, contents and procedures of licensing, mining use, mineral deposits ownership, as well as deposits' protection and site planning. Author gives also court judgements and cites literature connected with this topic. Remarks should be some contribution to the works on new regulations of the geological and mining law. Prognoza wpływu podziemnego magazynowania dwutlenku węgla na koszty wytwarzania energii elektrycznej SŁOWA KLUCZOWE: podziemne magazynowanie gazu, bezpieczeństwo energetyczne, W artykule zaprezentowano zagadnienia związane z podziemnym magazynowaniem gazu ziemnego. Zdecydowana większość państw europejskich uzależniona jest od dostaw gazu ziemnego z importu. Zwiększa to znaczenie podziemnych magazynów gazu, jako kluczowego elementu systemu gazowniczego, optymalizującego jego pracę, zapewniającego równoważenie sezonowych wahań popytu oraz będących zabezpieczeniem w przypadku nagłego przerwania dostaw. Zmienia się rynek usług magazynowania w Europie, z zamkniętego i kontrolowanego przez państwa i duże koncerny w kierunku modelu wolnorynkowego, na co szczególny nacisk kładzie Unia Europejska. W związku z tym należy oczekiwać również powstania rynku komercyjnych usług magazynowania w Polsce, podobnie jak dzieje się to w innych krajach UE. W Polsce istnieje pilna potrzeba rozbudowy istniejących pojemności magazynowych. Wynika ona ze zmian prawnych, zakładających utrzymywanie przez przedsiębiorstwa importujące gaz rezerw tego surowca w docelowej wielkości 30 dni średniego importu, z prognozowanego wzrostu zużycia gazu ziemnego oraz nieuchronnej liberalizacji rynku. W Polsce znajduje się wiele struktur geologicznych, które można wykorzystać do budowy, zarówno dużych, jak i niewielkich, lokalnych PMG. Szacunkowe obliczenia pokazują, że ceny, które mogłyby być oferowane przez komercyjne PMG w Polsce będą konkurencyjne na rynku europejskim pod warunkiem zapewnienia wykorzystania zainstalowanych pojemności czynnych. Forecast of influence of carbon dioxide geological sequestration on electricity production costs KEY WORDS: underground gas storage, energy safety In this article issues connected with underground gas storage (UGS) are presented. Most of European countries are dependent on natural gas import. This situation increases the importance of underground gas storage as a key part of natural gas delivery system, which optimizes its functioning, balances seasonal differences between demand and supply and is protection in the case of sudden suspension of gas import. The underground gas storage market in Europe is changing and becomes more liberalized. It will cause a change in polish gas market, where commercial services of underground gas storage will appear. There is an urgent need for increasing underground gas storage capacities in Poland. It arise due to law changes, forecasts of gas consumption and inevitable liberalization of gas market. Fortunately there are many geological structures which may be used for constructing new underground gas storage facilities. Rozwój rynku CNG w Polsce na tle państw UE SŁOWA KLUCZOWE: gaz ziemny, CNG, NGV W artykule przedstawiono obecny stan rynku CNG w Polsce wraz ze szkicem historycznym rozwoju tego rynku. Dokonano porównania segmentów rynku paliw: rynku CNG i rynku LPG. W dalszej części artykułu przedstawiono wybrane informacje dotyczące rozwoju rynku CNG w krajach EU (np. w Niemczech) i świat . Na zakończenie przedstawiono ekologiczne zalety wykorzystania gazu ziemnego do napędu pojazdów samochodowych. The Development of CNG Market in Poland on the Background European Union KEY WORDS: natural gas, CNG, NGV This article shows the present condition of CNG market in Poland with a draft of its historical development. It also makes a comparison of fuel market segments: CNG market and LPG market. Furthermore, it also shows some chosen information about CNG market development in European Union countries (for example in Germany) and in the world. Finally, it presents the ecological advantages of natural gas as a fuel for vehicles. Stan ekosystemu zlewni rzeki Huczwy a możliwości energetycznego jej wykorzystania SŁOWA KLUCZOWE: ekosystem, rzeka Huczwa, odnawialne źródła energii W polskiej "Strategii rozwoju energetyki odnawialnej" w zakresie wzrostu produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, jak również dokumentach przyjętych prze Unię Europejską jest położony szczególny nacisk na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Pełne i kompleksowe wykorzystanie odnawialnych źródeł powinno uwzględniać zachowanie dobrego stanu ekosystemu zlewni małej rzeki. Ocenę stanu ekosystemu zlewni dokonano w oparciu o metodę entropii Shannona, uwzględniając wykorzystanie powierzchni zlewni, a szczególnie udział powierzchni lasów które szczególnie przyczyniają się do poprawy stanu ekosystemu. Jako element poprawy stanu ekosystemu w miejsce zalesień tradycyjnymi sadzonkami drzew przyjęto zakładanie plantacji energetycznych i pozyskiwanie biomasy. Pozyskana w ten sposób biomasa może być przerobiona na miejscu co daje możliwość zmniejszenia bezrobocia i utworzeni nowych miejsc pracy, jak również zmniejszenie zanieczyszczenia atmosfery poprzez znaczny udział uzyskanych z przerobu pelet w domowych systemach grzewczych lub elektrociepłowniach w postaci energetyki rozproszonej. The condition of the ecosystem in the Huczywa River drainage area and its' energetic utilization KEY WORDS: ecosystem, Huczwa river, renewable energy sources Not only in the polish development strategy for energetics in the area of renewable energy sources, but also in the directives of EU, utilization of ecological energy sources is of great importance. Full and complex utilization of renewable sources should take into account the well-being of the drainage areas' ecosystem. The condition of the ecosystem is estimated with the Shannon's entropy scale, which includes the usage of the drainage area and especially the area of forests which contribute significantly to the well-being of an ecosystem. Instead of a forestation with seedlings, the plantations of energetic plants should be considered. Obtained in this way biomass can be proceeded on site what would decrease the unemployment rate. The atmosphere contamination would decrease due to usage of pellets for heating purposes. Propozycje w zakresie bilansowania energii odnawialnej z wykorzystaniem stałych paliw wtórnych SŁOWA KLUCZOWE: stałe paliwa wtórne, energetyka, energia odnawialna, bilansowanie Stworzenie mechanizmów umożliwiających zaliczenie części energii wytwarzanej z wykorzystaniem stałych paliw wtórnych do energii odnawialnej jest jednym z podstawowych warunków upowszechnienia tych paliw w energetyce. Przedstawiono propozycję systemu bilansowania energii wytwarzanej w instalacjach energetycznych współspalających stałe paliwa wtórne wytwarzane z odpadów. Propozycja oparta jest o istniejący system bilansowania i certyfikacji energii odnawialnej ze współspalania biomasy. Dla określenia zawartości biomasy w stałych paliwach wtórnych zaproponowano metodykę badawczą opisaną w Specyfikacjach Technicznych CEN. Proposals on the balancing of renewable energy from utilization of solid recovered fuels KEY WORDS: solid recovered fuels (SRF), energy industry, renewable energy, energy balance Solid recovered fuels are more frequently considered as a really interesting source of energy, because they are characterized by stable physico-chemical parameters compared to non-processed wastes. Application of solid recovered fuels (SRF) in combustion or co-combustion processes for energy production allow for saving of natural recourses of fossil fuels and also decreasing of greenhouse gases (including CO2) emission. Elaboration of mechanisms which allow for treating the part of energy produced using SRF as a renewable energy will be the chance for dissemination of solid recovered fuels utilization in energy production industry. Publication presents the proposition of the system for energy balance elaboration and certification which is produced in installation where solid recovered fuels are utilized. The proposition of the system is based on existing system of balancing and certification of renewable energy produced by biomass co-combustion. The key-point of the proposed system is reliable determination of biomass content in SRF. This aspect is very important and in fact can be decisive about development of the SRF market, especially taking into account the possibilities of renewable energy production. For the biomass content in solid recovered fuels the methodology elaborated by European Committee for Standardization has been proposed. Szacowanie kosztów inwestycji przyszłościowych technologii konwersji węgla SŁOWA KLUCZOWE: nakłady inwestycyjne, konwersja węgla, zgazowanie, poligeneracja, paliwa ciekłe, wodór, metanol Wybór opcji technologii konwersji węgla ukierunkowanej na wytwarzanie energii elektrycznej, wodoru, metanolu oraz paliw płynnych zasadniczo związany musi być ze zgazowaniem. W pracy przedstawiono algorytmy oraz wyniki szacowania nakładów inwestycyjnych na budowę instalacji dla tych układów technologicznych z uwzględnieniem kosztów usuwania CO2. Capital investment estimates for future technologies of coal conversion KEY WORDS: capital investment, coal conversion gasification, polygeneration, liquid fuels, hydrogen, methanol Selection of coal processing technological option for power generation, hydrogen, methanol or liquid fuels production can be generally connected with coal gasification. Algorithms and capital investment cost estimations for chosen plant configurations are presented in the paper taking into account CO2 capture costs. Analiza efektywności energetycznej i ekonomicznej elektrociepłowni małej mocy opalanej biomasą SŁOWA KLUCZOWE: biomasa, elektrociepłownia, efektywność energetyczna, efektywność ekonomiczna W referacie jest przedstawiona analiza efektywności energetycznej i ekonomicznej układów skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła małej mocy z bezpośrednim spalaniem oraz zintegrowanych ze zgazowaniem biomasy. Analizowane są układy: z turbiną parową przeciwprężną, z turbiną z czynnikiem organicznym (ORC), z silnikiem gazowym, z turbiną gazową pracującą w obiegu prostym oraz z turbiną gazową pracującą z wtryskiem pary wodnej (STIG). Dla tych układów wyznaczono wielkości charakteryzujące ich efektywność energetyczną i ekonomiczną. Energy and economic effectiveness analysis of small scale combined heat and power plants fired with biomass KEY WORDS: biomass, combined heat and power plant, energy effectiveness, economic effectiveness. The paper presents the analysis of energy and economic effectiveness of small scale combined heat and power (CHP) plants directly fired with biomass, and integrated with biomass gasification. There were analysed the following CHP plants: CHP plant with back-pressure steam turbine, CHP plant with Organic Rankine Cycle, gas CHP plant with simple cycle gas turbine, gas CHP plant with steam injected gas turbine (STIG) and gas CHP plant with gas engine For these types of small scale CHP plants there were determined the quantities characterizing their energy and economic effectiveness. Analiza efektywności energetycznej elektrowni gazowo-parowych zintegrowanych ze zgazowaniem węgla SŁOWA KLUCZOWE: zgazowanie węgla, elektrownia gazowo-parowa zintegrowana ze zgazowaniem węgla W artykule jest przedstawiona kompleksowa analiza efektywności energetycznej elektrowni gazowo-parowych zintegrowanych ze zgazowaniem węgla. Podstawą wykonanej analizy są opracowane modele matematyczne podstawowych elementów elektrowni gazowo-parowej zintegrowanej ze zgazowaniem węgla, takich jak: generator gazu, chłodnica gazu z układem jego odsiarczania, bloku turbiny gazowej, kotła odzysknicowego oraz obiegu turbiny parowej. Jako wielkość charakteryzującą efektywność energetyczną elektrowni gazowo-parowych zintegrowanych ze zgazowaniem węgla wyznaczono sprawność wytwarzania energii elektrycznej, dla układów technologicznych z różnymi metodami zgazowania węgla, różnymi metodami odsiarczania gazu oraz różnymi parametrami turbin gazowych. Analysis of energy effectiveness of gas-steam power plants integrated with coal gasification KEY WORDS: clean coal technology, coal gasification, integrated gasification combined cycle (IGCC) The paper presents the complex energy analysis of technological systems of gas-steam power plants integrated with coal gasification. The basis of the performed energy analysis are the elaborated mathematical models describing the behaviour of main elements of the gas-steam power plants integrated with coal gasification, such as: gas generator, gas cooler with the gas desulphurisation system, gas turbine block (compressor, combustion chamber, and gas turbine), heat recovery steam generator and steam turbine cycle. The mathematical models of particular elements of power plant were the basis for computer programs for multivariant numerical simulation of energy effectiveness of power plants. The influence of: coal gasification technology, gasifying medium, gas fuel desulphurisation technology and gas turbine parameters on the efficiency of electric energy generation were taken into account. Nowa jakość rynków węgla kamiennego SŁOWA KLUCZOWE: rynki węgla, jakość, konkurencyjność węgla, ceny paliw. W referacie omówiono zmiany, jakie zachodzą w ostatnich latach na poszczególnych rynkach węgla kamiennego, to jest na rynku europejskim i polskim z uwzględnieniem sektorów: energetyki zawodowe, ciepłownictwa i sektora komunalno - bytowego. Zmiany te są związane przede wszystkim z polityką cenową, zobowiązaniami dotyczącymi ochrony środowiska w tym z Dyrektywami UE. Przekładają się one w większości wypadków na wymagania co do jakości użytkowanych węgli. Są również efektem zbliżającego się terminu wprowadzenia w życie zaostrzonych norm emisji substancji toksycznych do powietrza ze spalania paliw a ponadto stale rosnącymi cenami gazu ziemnego, oleju opałowego, ale również wysokimi cenami grubych i średnich sortymentów węgla opałowego. Zmiany te są ukierunkowywane na stosowanie wzbogaconych, wysokojakościowych paliw węglowych oraz na nową generację kotłów węglowych gwarantujących wysoką sprawność przetwarzania ciepła i spełnienie europejskich standardów emisji. Warto zaznaczyć, że sektory: ciepłowniczy i komunalno - bytowy zużywają łącznie około 20 mln ton na rok węgla energetycznego o wartości ponad 4,8 mld zł. Jest to niewiele mniej od wartości sprzedaży węgla do energetyki zawodowej pod produkcję energii elektrycznej. New quality of the coal markets KEY WORDS: coal markets, quality, competitiveness of coal, fuel prices In the last few years the development of coal combustion technology, pricing policies and new emission standards have influenced the quality of the coal market. This has placed new challenges against the mining industry. Recent changes in the Polish and international market have been presented in this report. |
||
pliki do pobrania
Jednostki
Strona główna Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią